جُستاری در شرح احوال و بررسی دیوان قاضی نظام هروی

دوره تیموری از اعصار مهم ادب فارسی است. در این دوره سلطان حسین بایقرا و وزیر هنردوست و ادب پرورش، امیر علیشیر نوایی، شهر هرات را به مأمنی برای خیل عظیم شعرا، ادبا و هنرمندان بدل می­کنند. در نتیجه شعر و ادب، نگارگری و خوش نویسی در این مقطع تاریخی رو به ترقّی می گذارد. از برخورداران این خوان گسترده فضل و احسان، می­توان از قاضی نظام الدین هروی نام برد که از اعلام برجسته عصر تیموری و در شمار ستایندگان امیر علیشیر نوایی و سلطان حسین بایقراست. شهرت وی در مرتبه اوّل، از منظر اشتغال به منصب قضاوت و در وهله ثانی به شعر و شاعری است. از قاضی نظام هروی فقط دیوانی باقی مانده که تاکنون به حلیه تصحیح و طبع آراسته نشده است و حائز ارزش های ادبی و تاریخی بسیار است که از خلال آن می­توان به شخصیت ادبی والای سراینده آن پی برد. نگارندگان در این نوشتار بر­آنند که ضمن شناساندن قاضی نظام هروی، به بررسی متن شناسانه و تحلیل نکات بارز کلام او نیز بپردازند. بررسی کلام نظام هروی نشان دهنده آن است که او از سرایندگان مقیّد به سنت های ادبی پیشین، خصوصاً مکتب­های ادبی قرن ششم و به ویژه اصفهان و آذربایجان بوده است و هماره در صدد پیروی از بزرگانی چون کمال الدین اسماعیل، خاقانی، ظهیر و سلمان ساوجی است. از این رو کلام و نظام هروی رنگ تصنّع، مفاخره و تقلید از متقدّمان را به خود گرفته است.